137
139

در هيچ زمانه اي همچون امروزه بشر به اين اندازه و با چنين تنوعي شناخته نشده است. هيچ زمانه اي نمي توانسته است شناختش از بشر را به اين فوريت و بدين فريبندگي عرضه كند چنان كه زمانه امروز. هيچ زمانه اي پيش از اين قادر به عرضه اين شناخت بدين سرعت و سهولت نبوده است چنان كه زمانه امروز. ليكن هيچ زمانه اي نيز كمتر از زمانه امروز درباره آنچه كه انسان هست نمي دانسته است.<3> در هيچ زمانۀ ديگري انسان بدین سوال انگیزی نشده است چنان که زمانه ما.281

اما آيا دقيقا اين وسعت و عدم اطمينان درباره پرسش هاي انسان شناختي کافی نیست تا انسان شناسی فلسفی سر برآورد و، براي تلاش،  نیروی خاصی بدان ارزاني کند؟ با ايده انسان شناسي فلسفي آيا آن رشته اي بدست نيامده است كه كل فلسفه بايد برآن متمركز گردد؟

سالها قبل، ماكس شلر از اين انسان شناسي فلسفي سخن گفته بود: «به معناي خاصی تمام مسائل محوری فلسفه مي توانند به پرسش از آنچه انسان هست و اينكه چه موضع و موقف متافيزيكي اي در كليت وجود، عالم و خداوند احراز نموده تحويل گردند.»282 اما شلر همچنين صريحا و با ذكاوت خاصي ديد كه گوناگوني تعينات مربوط به ماهيت بشر به سادگي اجازه تجمیع در يك تعريف عام را روا نمي دارد: «بشر چيزي است چنان گسترده، متکثر و گوناگون كه تعاريف همه قاصرند. انسان وجوهی بس كثير دارد».283 اين تلاش های شلر كه در سال هاي آخر تشديد گرديد و به ثمره جديدي رهنمون گشت، نه فقط به سوی حصول ايده وحدت يافته انسان معطوف شدند، بلكه تا حدي به پرداخت دشواري ها و پيچيدگي هاي ذاتي مربوط به اين كار نيز معطوف شدند.284

اما چه بسا دشواري اصلي انسان شناسي فلسفي اولا در کار دستيابي به وحدت نظامند از تعینات ذاتي اين موجود چند وجهي قرار نداشته باشد. شايد در عوض دشواري در خود مفهوم آنH قرار دارد– دشواري اي كه حتي غني ترين و ممتازترين معرفت انسان شناختي نيز ديگر نمي تواند بر آن صيقل اندازد.

پس به چه وسیله ای بطور كلي يك انسان شناسيْ انسان شناسي فلسفي مي گردد؟ آيا صرفا به موجب اين واقعيت كه معرفت انسان شناسي فلسفي در درجه كليّت اش از معرفت تجربي متمايز است، بنابراین مدام نقطه اي كه از آنجا درجه كليت مربوط به معرفت تجربی پایان می پذیرد و درجه کلیت معرفت فلسفي آغاز مي گردد سؤال برانگيز می ماند؟

No time has known so much and such a variety about mankind as is the case today. No time has been able to present its knowledge of mankind so urgently and in so captivating a manner as is the case today. No time has previously been able to offer this knowledge as quickly and easily as today. But also, no time has known less about what man is than today.<3> In no other time has man become as questionable as in ours.281

However, is not precisely this breadth of and uncertainty about anthropological questions sufficient to allow a Philosophical Anthropology to arise and, for the effort, sufficient to bestow upon it a particular force? With the idea of a Philosophical Anthropology, has not that discipline been attained upon which the whole of philosophy must concentrate?

Several years ago, Max Scheler had already spoken of this Philosophical Anthropology: “In a certain sense, all the central problems of philosophy can be reduced to the question of what man is and what metaphysical place and situation he occupies within the totality of Being, the world, and God.”282 But Scheler also saw directly and with particular keenness that the variety of determinations regarding the essence of human beings cannot be allowed simply to be packed together in a common definition: “The human being is so broad, motley, and diverse a thing that the definitions all fall a bit short. Man has too many facets.”283 So Scheler’s endeavors, which in his last years intensified and ushered in a new fruitfulness, were directed not only at attaining a unified idea of man, but just as much at the working-out of the essential difficulties and complications associated with this task.284

But perhaps the basic difficulty of a Philosophical Anthropology does not lie primarily in the task of attaining the systematic unity of the essential determinations of this multifaceted creature. Perhaps instead a difficulty lies in its concept itselfH — a difficulty which even the richest and most distinct anthropological knowledge can no longer gloss over.

By what means, then, does an anthropology in general become a philosophical one? Is it simply due to the fact that its knowledge is differentiated in the degree of its universality from knowledge of the empirical, whereby it remains permanently questionable as to the point at which the degree of universality appropriate to empirical knowledge ends and that appropriate to philosophical knowledge begins?

Keine Zeit hat so viel und so Mannigfaltiges vom Menschen gewußt wie die heutige. Keine Zeit hat ihr Wissen vom Menschen in einer so eindringlichen und bestrickenden Weise zur Darstellung gebracht wie die heutige. Keine Zeit hat bisher vermocht, dieses Wissen so schnell und leicht anzubieten wie die heutige. Aber auch keine Zeit wußte weniger, was der Mensch sei, als die heutige. Keiner Zeit ist der Mensch so fragwürdig geworden wie der unsrigen 281.

Aber ist nicht gerade diese Weite und Unruhe des anthropologischen Fragens geeignet, eine philosophische Anthropologie entstehen zu lassen und den Bemühungen um sie eine besondere Kraft zu verleihen? Ist nicht mit der Idee einer philosophischen Anthropologie diejenige Disziplin gewonnen, auf die sich das Ganze der Philosophie konzentrieren muß?

Max Scheler hat schon vor Jahren von dieser philosophischen Anthropologie gesprochen: „In gewissem Verstande lassen sich alle zentralen Probleme der Philosophie auf die Frage zurückführen, was der Mensch sei und welche metaphysische Stelle und Lage er innerhalb des Ganzen des Seins, der Welt und Gott einnehme” 282. Aber Scheler hat auch gerade mit besonderer Schärfe gesehen, daß die Mannigfaltigkeit der Bestimmungen über das Wesen des Menschen sich nicht einfach in eine gemeinsame Definition zusammenpacken läßt: „Der Mensch ist ein so breites, buntes, mannigfaltiges Ding, daß die Definitionen alle ein wenig zu kurz geraten. Er hat zu viele Enden” 283. So galt Schelers Bemühen, das in den letzten Jahren verstärkt und in neuer Fruchtbarkeit einsetzte, nicht nur der Gewinnung einer einheitlichen Idee vom Menschen, sondern ebensosehr der Herausarbeitung der wesenhaften Schwierigkeiten und Verwicklungen dieser Aufgabe 284.

Aber vielleicht liegt die Grundschwierigkeit einer philosophischen Anthropologie nicht erst in der Aufgabe, die systematische Einheit der Wesensbestimmungen über dieses vielfältige Wesen zu gewinnen, sondern in ihrem Begriff selbst, eine Schwierigkeit, über die auch das reichste und lauteste anthropologische Wissen nicht länger hinwegtäuschen kann.

Wodurch wird denn überhaupt eine Anthropologie zu einer philosophischen? Liegt es nur daran, daß ihre Erkenntnisse sich von denen einer empirischen im Grade der Allgemeinheit unterscheiden, wobei ständig fraglich bleibt, bei welchem Grad der Allgemeinheit die empirische Erkenntnis aufhört und die philosophische beginnt?

Aucune époque n’a accumulé sur l’homme des connaissances aussi nombreuses et aussi diverses que la nôtre. Aucune époque n’a réussi à présenter son savoir de l’homme sous une forme qui nous touche davantage. Aucune époque n’a réussi à rendre ce savoir aussi promptement et aussi aisément accessible. Mais aussi, aucune époque n’a moins su ce qu’est l’homme. A aucune époque l’homme n’est apparu aussi mystérieux 1.

Cependant, l’étendue et l’incertitude des problèmes anthropologiques ne sont-elles pas propres à faire surgir une anthropologie philosophique et à favoriser puissamment son développement? L’idée d’une anthropologie philosophique ne fait-elle pas naître la discipline à laquelle devra s’ordonner toute la philosophie?

Il y a quelques années, Max Scheler a parlé de cette anthropologie philosophique : « En un certain sens, tous les problèmes centraux de la philosophie se laissent ramener à la question de savoir ce qu’est l’homme et quelle est sa position et situation métaphysiques dans la totalité de l’être, dans le monde et en Dieu 2. » Mais Scheler a vu aussi, avec une acuité particulière, que la diversité des déterminations relatives à l’essence de l’homme ne se laisse pas rassembler sous une définition commune : « L’homme est un être si vaste, si polymorphe et si divers qu’il échappe toujours par un aspect à toute définition. Ses côtés sont trop nombreux 3. » C’est pourquoi le souci de Scheler, souci qui dans ses dernières années se renforça et se renouvela fructueusement, était non seulement de parvenir à une idée unitaire de l’homme, mais encore de développer les difficultés essentielles et les complications liées à une telle tâche 4.

Mais peut-être la difficulté fondamentale d’une anthropologie philosophique ne consiste-t-elle pas à obtenir une unité systématique des déterminations essentielles que l’on peut fournir de cet être divers. Ne gît-elle pas dans le concept même de l’anthropologie, sans que le savoir, même le plus riche et le plus « spectaculaire », puisse encore prétendre la camoufler?

Comment, au fond, une anthropologie devient-elle philosophique? Est-ce seulement parce que ses connaissances acquièrent un degré de généralité qui les distingue de la connaissance empirique, sans que d’ailleurs on puisse préciser à quel degré précisément cesse la connaissance empirique et commence la connaissance philosophique?

No other epoch has accumulated so great and so varied a store of knowledge concerning man as the present one. No other epoch has succeeded in presenting its knowledge of man so forcibly and so captivatingly as ours, and no other has succeeded in making this knowledge so quickly and so easily accessible. But also, no epoch is less sure of its knowledge of what man is than the present one. In no other epoch has man appeared so mysterious as in ours.5

However, is not the very fact that the problems of anthropology are characterized by this breadth and uncertainty conducive to the formation of a philosophical anthropology and to the encouragement of its further development? With the idea of a philosophical anthropology do we not acquire that discipline in which the whole of philosophy must be concentrated?

Several years ago, Max Scheler said of philosophical anthropology: “In a certain sense, all the central problems of philosophy can be reduced to the question of man and his position and metaphysical situation within the totality of Being, the world, and God.”6 But Scheler also saw, and with great clarity, that the many determinations relative to the essence of man cannot be simply packed together, as it were, in a common definition. “Man is so broad, motley, and various a thing that the definitions of him all fall a little short. He has too many sides.”7 This is why Scheler’s efforts, which in his last years became more intense and more fruitful, were directed not only to the attainment of a unitary idea of man but also to the working out of the essential difficulties and complications connected with this task.8

Perhaps the fundamental difficulty of a philosophical anthropology lies not in the problem of obtaining a systematic unity insofar as the essential determinations of this multifarious being, man, are concerned, but in the concept of anthropology itself. This is a difficulty which even the most abundant and “spectacular” knowledge can no longer explain away.

How, then, does an anthropology become philosophical? Is it only because its knowledge acquires a degree of generality which differentiates it from empirical knowledge, although we are never able to determine precisely the degree of generality at which knowledge stops being empirical and becomes philosophical?

137
139