21- شاکله و تصویر- شاکله
توصیف دقیق تر تصویر-شاکله ارتباط آن را با شاکله و در عین حال نوع رابطه ای که مفهوم با این تصویر دارد را شفاف می سازد. شکل گیری شاکله حس پذیرسازی مفاهیم است. چگونه منظر موجود بی واسطه بازنمایی شده به آنچه که از آن در مفاهیم بازنمایی می شود مرتبط می گردد؟ به چه معنایی این منظر «تصویری» از مفهوم است؟ این پرسش باید در نسبت با دو نوع از مفاهیم مورد بحث قرار گیرد: آنهایی که تجربی اند و محسوس (مفهوم سگ) و آنها که محض و محسوس اند، [مفاهیم] ریاضیاتی (مفهوم مثلث یا یک عدد)
کانت تاکید می کند که «ابژه تجربه» یعنی منظری که برای ما دسترس پذیر است از چیزی که دم دست است، و «یا تصویری از همان»، یعنی شباهت یا رونوشت موجودی که دم دست است، هرگز به مفهوم تجربی همان «نائل نمی گردد».128 این عدم نائل شدن به معنای نحوی از نمایانی آن است که «کافی» نیست. اما هیچ موقعی این امر نمی بایست تفسیر گردد به عنوان معنایی که نمی تواند شباهت کافی از مفهوم باشد. منظر تجربی از یک موجود، با ارجاع به مفهوم اش نمی تواند، مطلقا کارکردی داشته باشد به عنوان یک شباهت. این عدم مناسبت دقیقا در عوض به تصویر-شاکله مربوط است، که به معنای صحیح تصویر مفهوم است. به رغم این، کسی ممکن است بگوید که منظر تجربی دقیقا شامل هر آن چیزی است که مفهوم نیز شامل است، چه بسا بیشتر. اما منظر تجربی فاقد آن[محتوا] به همان نحو که مفهوم آن[محتوا] را بازنمایی می کند می باشد: به عنوان چیزی که به کثرت اطلاق می گردد؛ در عوض، محتوای منظر تجربی به عنوان یکی از میان چندین داده شده است، یعنی به عنوان مجزا شده ای در آن چیزی که بطور موضوعی به ماهو بازنمایی شده است. جزئی امکان فقط هر چیزی بودن را از دست داده است اما با این حال به این دلیل یک مثال ممکنa از چیزی است که امکان فقط هر چیزی بودن را به ماهو تنظیم می کند که در این قاعده گذاری به کثرت اطلاق می شود. هر چند در این قاعده گذاری کلی تعین واضح و مشخص خاص خودش را دارد و به هیچ طریقی «هر چیز و هیچ چیز» نامعین محو نیست در مقابل آنچه که متمایز شده است.
بازنمایی قاعده شاکله است، بدین نحو ضرورتاً شاکله مربوط به امکان تصویر- شاکله می ماند، که از آن هیچ یگانگی ای نمی توان انتظار داشت. «مفهوم سگ دلالت به یک قاعده دارد که براساس آن قوة خیال من می تواند صورت یک حیوان چهارپا را بطور کلی مشخص کند، بدون محدود بودن به صورت خاصی که تجربه به من می دهد، یا همچنین به هر تصویر ممکنی که بتوانم به نحو انضمامی حاضر کنم.»129
اینکه منظر تجربی به مفهوم تجربی اش نائل نمی گردد بیانگر ارتباط ساختاری ایجابی تصویر- شاکله به شاکله است که هویدایی ممکن قاعدة ظهور بازنمایی شده در شاکله براساس آن است. در عین حال این امر بدین معناست که ورای بازنمایی این وحدت قاعده گذار قانون، مفهوم هیچ است. آنچه که منطق بدان ارجاع می دهد به عنوان یک مفهوم در شاکله ها مبتنی است.b مفهوم «همواره بی واسطه به شاکله ارجاع می دهد».130
کانت از ابژه تجربی ای که «حتی کمتر» قادر است تا به تراز مفهومی اش فرا رود سخن می گوید [در مقایسه با] آنچه که «تصویر» [ابژه های ریاضیاتی به] مفهوم حسی محض[متناظر خود ممکن است نائل شوند]. آیا احتمالاً این بدان خاطر است که تصویر- شاکله های مفاهیم ریاضیاتی برای مفاهیم شان کافی ترهستند؟ آشکارا ما بر آن نیستیم که اینجا دربارة یک پاسخ در معانی یک شباهت این دو فکر کنیم. تصویر- شاکله یک ساخت ریاضیاتی به تساوی معتبر است خواه [ابژه] نقاشی شده بطور تجربی دقیق باشد یا حدودی.131
§21. Schema and Schema-Image
A closer characterization of the Schema-Image will clarify its relationship to the schema and, at the same time, the type of relationship the concept has to the image. The formation of the schema [Schemabildung] is the making-sensible of concepts. How is the look of the immediately represented being related to what is represented of it in concepts? In what sense is this look an “image” [“Bild”] of the concept? This question must be discussed with respect to two kinds of concepts: those which are empirical and sensible (the concept of a dog), and those which are pure and sensible, mathematical (the concept of a triangle or of a number).
Kant stresses that an “object of experience,” i.e., the look that is accessible to us of a thing which is at hand, “or an image of the same,” i.e., a likeness or copy of a being which is at hand, never “attains” the empirical concept of the same128 This not-attaining means, first of all, presenting it in a way which is “not adequate.” However, at no time is this to be interpreted as meaning that there can be no adequate likeness of the concept. An empirical look of a being, with reference to its concept, can have absolutely no function as a likeness. This unsuitability pertains instead precisely to the schema-image, which in a true sense is the image of the concept. If anything, one could say that the empirical look contains exactly everything which the concept also contains, if not even more. But it does not contain it in the same way that the concept represents it: as one which applies to many. Instead, the content of the empirical look is given as one from among many, i.e., as isolated within what is thematically represented as such. The particular has dismissed the possibility of being just anything, but, nevertheless, for this reason it is a possible examplea of the one which regulates the possibility of being just anything as such that applies to many. In this regulation, however, the universal has its own specific, clear determinacy, and it is in no way an indeterminate, dissolving “anything and everything” in contrast to what has been isolated.
The representing of the rule is the schema. As such, it necessarily remains relative to possible schema-images, of which no uniqueness can be demanded. “The concept of dog signifies a rule according to which my power of imagination can specify the form [Gestalt] of a four-footed animal in general, without being limited to any particular form which experience offers to me, or also to any possible image which I can present in concreto.”129
That the empirical look does not attain its empirical concept expresses the positive structural relationship of the schema-image to the schema, according to which it is a possible presentation of the rule of presentation represented in the schema. At the same time, this means that, beyond the representation of this regulative unity of the rule, the concept is nothing. What logic refers to as a concept is grounded in the schemab The concept “always refers immediately to the schema.”130
Kant says of the empirical object that it is “even less” able to come up to the standard set by its concept than is the “image” of the pure sensible concept. Is it perhaps for this reason that the schema-images of mathematical concepts are more adequate to their concepts? Obviously we are not to think here of a correspondence in the sense of a likeness either. The schema-image of a mathematical construction is equally valid whether it is empirically exact or roughly sketched out.131
21. Schema und Schema-Bild
Die nähere Charakteristik des Schema-Bildes wird sein Verhältnis zum Schema verdeutlichen und damit zugleich die Art der Beziehung des Begriffes zum Bild. Schemabildung ist die Versinnlichung von Begriffen. Wie verhält sich der Anblick des unmittelbar vorgestellten Seienden zu dem, was im Begriffe von ihm vorgestellt wird? In welchem Sinne ist dieser Anblick ein „Bild” des Begriffes? Diese Frage soll an zwei Arten von Begriffen, dem empirisch sinnlichen (Begriff eines Hundes) und dem rein sinnlichen, mathematischen (Begriff eines Triangels bzw. einer Zahl) erörtert werden.
Kant betont, daß ein „Gegenstand der Erfahrung”, d. h. der uns zugängliche Anblick eines vorhandenen Dinges, „oder ein Bild desselben”, d. h. ein vorhandenes Ab- oder Nachbild des Seienden, niemals den empirischen Begriff desselben „erreiche” 128. Dieses Nichterreichen heißt zunächst: „nicht adaequat” darstellen. Das darf jedoch keineswegs in dem Sinne gedeutet werden: kein adaequates Abbild des Begriffes sein können. Ein empirischer Anblick des Seienden kann ja mit Bezug auf den Begriff desselben überhaupt keine Abbildfunktion haben. Diese Unangemessenheit gehört vielmehr gerade zum Schema-Bild, das in einem echten Sinne Bild des Begriffes ist. Man könnte sogar eher sagen, der empirische Anblick enthalte gerade alles, was auch der Begriff enthält, wenn nicht sogar mehr. Aber er enthält es nicht so, wie der Begriff es vorstellt, als Eines, das für viele gilt. Der Gehalt des empirischen Anblickes gibt sich vielmehr als je einer von beliebig vielen, d. h. als vereinzelt auf je diesen, der als solcher thematisch vorgestellt wird. Das Einzelne hat die Beliebigkeit verabschiedet, ist jedoch dadurch ein mögliches Beispiel a für das Eine, das die vielgültige Beliebigkeit als solche regelt. In dieser Regelung hat aber das Allgemeine seine spezifisch gegliederte Bestimmtheit und ist keineswegs gegenüber dem je Vereinzelten ein unbestimmt verschwimmendes „Alles und Jedes”.
Das Vorstellen der Regel ist das Schema. Als solches bleibt es notwendig auf mögliche Schema-Bilder, von denen keines Einzigkeit beanspruchen kann, bezogen. „Der Begriff vom Hunde bedeutet eine Regel, nach welcher meine Einbildungskraft die Gestalt eines vierfüßigen Tieres allgemein verzeichnen kann, ohne auf irgendeine einzige besondere Gestalt, die mir die Erfahrung darbietet, oder auch ein jedes mögliche Bild, was ich in concreto darstellen kann, eingeschränkt zu sein.” 129
Daß der empirische Anblick seinen empirischen Begriff nicht erreicht, drückt das positive Strukturverhältnis des Schema-Bildes zum Schema aus, wonach es eine mögliche Darstellung der im Schema vorgestellten Darstellungsregel ist. Das besagt zugleich: der Begriff ist über die Vorstellung dieser so regelnden Einheit der Regel hinaus nichts. Was die Logik Begriff nennt, gründet im Schema. b Der Begriff „bezieht sich jederzeit unmittelbar auf das Schema” 130.
Kant sagt vom empirischen Gegenstand, daß er „noch viel weniger” seinen Begriff erreiche, als das „Bild” des reinen sinnlichen Begriffes diesen. Sind deshalb etwa die Schema-Bilder der mathematischen Begriffe eher ihrem Begriffe adaequat? Auch hier ist offenbar nicht an eine Angleichung im Sinne einer Abbildung zu denken. Das Schema-Bild der mathematischen Konstruktion gilt gleichviel, ob es empirisch exakt oder roh gezeichnet wird 131.
§ 21 — Schème et image-schème.
Une explicitation plus précise de l’image-schème éclaircira son rapport au schème et, du même coup, la nature de la relation du concept à l’image. La formation du schème est la transposition sensible des concepts. Quelle relation y a-t-il entre la vue qu’offre un étant immédiatement représenté et ce qui, de cet étant, est représenté dans le concept? En quel sens cette vue est-elle une « image » du concept? Cette question sera débattue à propos de deux espèces de concepts : le concept sensible empirique (concept du chien) et le concept sensible pur, mathématique (concept du triangle, d’un nombre).
Kant souligne qu’un « objet de l’expérience », c’est-à-dire la vue offerte par une chose donnée « ou une image d’une telle chose », c’est-à-dire la reproduction ou la copie d’un étant donné, n’« atteint » jamais au concept empirique de cette chose 1 . Qu’il ne l’atteint pas signifie tout d’abord qu’il n’arrive pas à le représenter « adéquatement ». Mais ceci ne veut absolument pas dire qu’il ne saurait y avoir de reproduction adéquate du concept : la vue empirique d’un étant, rapportée au concept de celui-ci, ne peut absolument pas avoir la fonction de le reproduire. Cette inadéquation caractérise, au contraire, I’image-schème, qui est, au sens propre, l’image du concept. La vue empirique contient assurément tout ce que contient le concept, sinon davantage. Mais elle ne contient pas son objet à la manière dont le concept représente le sien, c’est-à-dire comme un identique valable pour plusieurs. Le contenu de la vue empirique se présente, en effet, comme une individualité parmi d’autres, c’est-à-dire comme une individualité particularisée sous le contenu qui fait l’objet thématique de la représentation. L’individu a renoncé à la diversité de ses possibles et, par là, il peut devenir un exemple pour l’identique, qui règle le champ des possibles 2 . En se faisant règle, le général acquiert sa détermination spécifiquement articulée: il n’est, à l’égard du particulier, ni indéterminé, ni vague, ni confus.
La représentation de la règle est le schème. Comme telle, elle demeure nécessairement relative à des images-schèmes possibles, dont aucune ne saurait prétendre à être la seule possible. « Le concept de chien signifie une règle d’après laquelle mon imagination peut exprimer en général la figure d’un quadrupède, sans être astreinte à quelque chose de particulier que m’offre l’expérience, ou mieux à quelque image possible que je puisse représenter in concreto 3 . » L’impossibilité pour la vue empirique d’atteindre au concept correspondant, exprime donc la relation structurelle et positive de l’image-schème au schème. Cette relation fait de l’image-schème une présentation possible de la règle de présentation représentée dans le schème. Cela signifie en outre que le concept n’est rien en dehors de la représentation de l’unité régulatrice. Ce que la logique nomme concept se fonde dans le schème. Le concept « se rapporte toujours immédiatement au schème 4 . »
Kant dit de l’objet empirique qu’il est « plus éloigné » de son concept que l’« image » du concept pur et sensible ne l’est de ce dernier. Faudrait-il en conclure que, par exemple, les images-schèmes des concepts mathématiques fussent adéquates à ceux-ci? Mais, manifestement, ici non plus on ne peut penser cette adéquation comme un décalque. La validité de l’image-schème d’une construction mathématique ne dépend pas de l’exactitude empirique ou de la grossièreté du dessin 5 .
§21. Schema and Schema-Image
A more precise characterization of the schema-image will serve to clarify both its relationship to the schema and, at the same time, the nature of the relation of the concept to the image. The formation of schemata is the sensibilization of concepts. What is the relation between the aspect of an essent immediately represented and that which is represented of it in the concept? In what sense is this aspect an “image” of the concept? This question will be discussed with respect to two kinds of concepts, namely, those which are sensible and empirical (e.g., the concept of a dog) and those which are sensible and pure, the mathematical concepts (e.g., the concept of a triangle or of a number).
Kant stressed that an “object of experience” (the aspect accessible to us of a thing actually on hand) “or an image of such a thing” (an actual reproduction or copy of an essent) never “attains”111 the empirical concept of the thing. Not attaining the concept means, first of all, not presenting it “adequately.” But this does not mean that no adequate reproduction of the concept is possible. With reference to the corresponding concept, an empirical aspect of an essent can, in general, have no reproductive function. This inadequacy pertains rather to the schema-image, which, in the proper sense of the term, is the image of the concept. To be sure, the empirical aspect contains everything in the concept, if not more. But the aspect does not contain its object in the manner in which the concept represents it, i.e., as the one which applies to many. The content of the empirical aspect is presented as being one thing among many, i.e., as particularized by that which is thematically represented as such. This particular has renounced the possibility of being just anything and, by this means, has become a possible example for the one which regulates the indifferent many. In this act of regulation, however, the general acquires its own specifically articulated determination and is in no way to be contrasted with the particular as being an indeterminate and confused “everything and anything.”
The representation of the rule is the schema. As such, it necessarily remains relative to a possible schema-image to which no particular thing can claim to be the only possible [example]. “The concept ‘dog’ signifies a rule according to which my imagination can delineate the figure of a four-footed animal in a general manner, without limitation to any determinate figure such as experience, or any possible image that I can represent in concreto actually presents.”112 That the empirical aspect is not adequate to its empirical concept is an expression of the positive structural relation of the schema-image to the schema. This relation makes the schema-image a possible presentation of the rule of presentation represented in the schema. This means, at the same time, that beyond the representation of this regulative unity the concept is nothing. What in logic is termed a concept is based upon the schema. The concept “always refers directly to the schema.”113
Kant states of the empirical object that it is “even less” adequate to its concept than is the “image” of the pure sensible concept to this concept itself. Can we conclude from this, then, that the schema-images of the mathematical concepts are adequate to their concepts? Obviously, one should not in this case think of this adequacy in the sense of a reproduction. The schema-image of a mathematical construction is valid whether or not it is empirically exact or crudely sketched.114