2- نقطه عزیمت بنیانگذاری برای متافیزیک سنتی
در متافیزیک به عنوان معرفت عقلی و محضِ آنچه «مشترکِ» [همه] موجودات<3> است و به عنوان معرفت تمامیت خاص تقسیمات اصلی آن، اوقاتی «فراروی» ی از آنچه تجربه می تواند از امور خاص و جزیی عرضه کند، روی می دهد. این معرفت در این فراروی از محسوس، فهم موجود مافوق محسوس را می جوید. اما «روند آن» «تا کنون صرفا کورمال گشتن تصادفی و از همه بدتر کورمال گشتن میان مفاهیم صرف»7 بوده است. متافیزیک فاقد دلیل الزام آور برای نظرگاه های مورد ادعایش می باشد. چه چیزی به این متافیزیک امکان ذاتی آنچه را که می خواهد باشد اعطا می نماید؟
اما بنیانگذاری برای متافیزیک به معنی تعیین حدود امکان ذاتی آن، در مرتبه نخست می بایست هدف غایی متافیزیک، یعنی تعیین ذاتی Metaphysica Specialis را هدف قرار دهد. حال آنکه این امر به معنای ویژه ای معرفت موجود فراحسی است. اما پرسش از امکان ذاتی چنین معرفتی به پرسش کلی تر امکان ذاتی آشکارسازی کلی موجود به ماهو موجود رجعت می دهد. بنیانگذاری اکنون توضیح ماهیت معاملت با موجودات است که در آن این ماهیت خود را فی نفسه نشان می دهد چنان که همه گفته ها درباره آن بر اساس آن قابل اثبات می گردند.
اما امکان چنین معاملتی نسبت به موجودات متضمن چیست؟ آیا «نشانه ای» برای آنچه چنین معاملتی را ممکن می سازد وجود دارد؟ در واقع [ این نشانه] روش طلاب علوم طبیعی است. بر آنها « نوری تابید…. آنها دریافتند که عقل تنها نسبت به آنچه خود بر اساس طرح [Entwurf/design] خویش خلق می کند بصیرت می یابد و اینکه نباید به خود اجازه دهد تا همچون پیش تر در بند طبیعت قرار گیرد، بلکه [عقل] باید به واسطه اصول داوری هایش بر مبنای قوانین ثابت هدایت کند، و اینکه باید طبیعت را وادار سازد تا به پرسش هایش پاسخ گوید.»8 اولا «طرح از پیش در افکنده شدۀ» یک طبیعت به نحو کلی، پیشاپیش قوام وجود موجودات را تعیین می کند؛ همه پرسش هایی که تحقیق می شوند باید بتوانند به آن [طرح] متعهد گردند. این طرح اولیه از وجودH موجودات در مفاهیم اصلی و اصول علم طبیعی که ما پیش تر بدانها اشاره کردیم نقش بسته اند. از این رو آنچه معاملت نسبت به موجودات (معرفت انتیک) را ممکن می سازد، فهم نخستین از قوام وجود، [یا] معرفت انتولوژیکی است.
علم طبیعی ریاضیاتی نشانه ای از این ارتباط مشروط و بنیادی بین تجربه انتیک و معرفت انتولوژیکی به دست می دهد. هر چند در اینجا کارکرد علوم طبیعی برای بنیانگذاری متافیزیک پایان می یابد، چرا که ارجاع به این ارتباط مشروط [بین طبیعیات با اصول و شروط عقلی علم طبیعی ] هنوز هم راه حل مسئله نیست. بلکه تنها بیان جهتی است که در آن راه حل مسئله ابتداً، برای آنکه در کلیت بنیادی تر آن فهمیده شود، باید جستجو گردد. اینکه آیا این راه حل فقط در اینجا بتواند یافت گردد، و یا اینکه اصلا یافت بشود؛ یعنی اینکه آیا ایدۀ Metaphysica Specialis می تواند کلا مطابق مفهوم معرفت تحصلی (علمی) طرح گردد- دقیقاً این امر باید ابتداً تعیین گردد.
طرح امکان ذاتی Metaphysica Specialis در ورای پرسشِ مربوط به امکان معرفت انتیک به پرسش مربوط به امکان آنچه معرفت انتیک را ممکن می سازد، بازگشته است. اما این امر مسئله ماهیت فهم نخستین از وجود، یعنی ماهیت معرفت انتولوژیکی H به عام ترین معنی است. حال آنکه مسئله امکان ذاتی انتولوژی حاوی پرسش مربوط به امکان Metaphysica Generalis است. تلاش برای بنیانگذاری Metaphysica Specialis فی نفسه به پرسش درباره ماهیت Metaphysica Generalis باز می گردد.
§2. The Point of Departure for the Laying of the Ground for Traditional Metaphysics
In metaphysics as the pure, rational knowledge of what is “common” to [all] beings,<3> and as knowledge of the specific wholeness of its principle divisions, there transpires from time to time an “overstepping” of what experience can offer of the particulars and of the parts. In overstepping the sensible, this knowledge seeks to grasp supersensible being. “Its procedure,” however, has been “up to now merely a random groping and, what is worst of all, a groping among mere concepts.”7 Metaphysics lacks binding proof of the insights it claims. What gives this metaphysics the inner possibility to be what it wants to be?
A laying of the ground for metaphysics in the sense of a delimitation of its inner possibility, however, must now aim above all for the final end of metaphysics, i.e., for an essential determination of Metaphysica Specialis. In an exceptional sense, then, this is knowledge of the supersensible being. The question of the inner possibility of such knowledge, however, is presented as thrown back upon the more general question of the inner possibility of a general making manifest of beings as such. Ground-laying is now elucidation of the essence of a comporting toward beings in which this essence shows itself in itself so that all assertions about it become provable on the basis of it.
But what then does the possibility of such a comporting toward beings entail? Is there an “indication” of what makes such a comporting possible? In actual fact: [it is] the method of the natural scientists. Upon them “a light broke. . . . They realized that reason has insight only into what it produces itself according to its own design [Entwurf], that it must not allow itself to cling, as it were, to Nature’s apron strings, but must lead the way with principles of its judgments according to permanent laws, and that it must constrain Nature to answer its own questions.”8 In the first place, the “previously projected plan” of one Nature in general determines in advance the constitution of the Being of beings, to which all questions that are investigated should be capable of being related. This preliminary plan of the BeingH of beings is inscribed within the basic concepts and principles of the Science of Nature to which we already referred. Hence, what makes the comporting toward beings (ontic knowledge) possible is the preliminary understanding of the constitution of Being, ontological knowledge.
Mathematical natural science gives an indication of this fundamental conditional connection between ontic experience and ontological knowledge. However, its function for the laying of the ground for metaphysics exhausts itself therein, for the reference to this conditional connection is not yet the solution to the problem. It is rather only a statement of the direction in which it, to be understood in its more fundamental universality, must first be sought. Whether it can be found only there, and whether it can be found at all, i.e., whether the idea of a Metaphysica Specialis in general can be projected in accordance with the concept of positive (scientific) knowledge — precisely this should first be determined.
The projection of the inner possibility of Metaphysica Specialis has been led back beyond the question concerning the possibility of ontic knowledge to the question concerning the possibility of that which makes ontic knowledge possible. It is, however, the problem of the essence of the preliminary understanding of Being, i.e., of ontological knowledge in the broadest sense.H The problem of the inner possibility of ontology nevertheless includes the question concerning the possibility of Metaphysica Generalis. The quest for a laying of the ground for Metaphysica Specialis is in itself forced back to the question concerning the essence of Metaphysica Generalis.
2. Der Ansatz der Grundlegung der überlieferten Metaphysik
In der Metaphysik als der reinen rationalen Erkenntnis des „Allgemeinen” am Seienden und der jeweiligen Ganzheit seiner Hauptbezirke vollzieht sich ein „Überschritt” über das hinaus, was jeweils Erfahrung an Besonderem und Teilweisem darbieten kann. Das Sinnliche überschreitend, sucht diese Erkenntnis das Übersinnlich-Seiende zu erfassen. „Ihr Verfahren” ist aber „bisher ein bloßes Herumtappen, und, was das Schlimmste ist, unter bloßen Begriffen”, gewesen 7. Die Metaphysik ermangelt einer verbindlichen Ausweisung ihrer beanspruchten Einsichten. Was gibt dieser Metaphysik die innere Möglichkeit, das zu sein, was sie sein will?
Eine Grundlegung der Metaphysik im Sinne einer Umgrenzung ihrer inneren Möglichkeit muß nun aber vor allem auf den Endzweck der Metaphysik abzielen, d. h. auf eine Wesensbestimmung der Metaphysica specialis. Denn diese ist in einem ausnehmenden Sinne Erkenntnis des übersinnlichen Seienden. Die Frage nach der inneren Möglichkeit einer solchen Erkenntnis sieht sich aber zurückgeworfen auf die allgemeinere Frage nach der inneren Möglichkeit eines Offenbarmachens überhaupt von Seiendem als solchem. Grundlegung ist jetzt Aufhellung des Wesens eines Verhaltens zum Seienden, darin sich dieses an ihm selbst zeigt, so daß alles Aussagen über es von daher ausweisbar wird.
Was gehört nun aber zur Möglichkeit eines solchen Verhaltens zu Seiendem? Gibt es eine „Anzeige” auf das, was ein solches Verhalten ermöglicht? In der Tat: das Verfahren der Naturforscher. Ihnen „ging … ein Licht auf. Sie begriffen, daß die Vernunft nur das einsieht, was sie selbst nach ihrem Entwurfe hervorbringt, daß sie mit Prinzipien ihrer Urteile nach beständigen Gesetzen vorangehen und die Natur nötigen müsse, auf ihre Fragen zu antworten, nicht aber sich von ihr allein gleichsam am Leitbande gängeln lassen müsse” 8. Der „vorher entworfene Plan” einer Natur überhaupt gibt allererst die Seinsverfassung des Seienden vor, zu dem alles untersuchende Fragen sich soll verhalten können. Dieser vorgängige Seinsplan des Seienden ist in die Grundbegriffe und Grundsätze der betreffenden Wissenschaft von der Natur eingezeichnet. Was demnach das Verhalten zu Seiendem (ontische Erkenntnis) ermöglicht, ist das vorgängige Verstehen der Seinsverfassung, die ontologische Erkenntnis.
Die mathematische Naturwissenschaft gibt eine Anzeige auf diesen grundsätzlichen Bedingungszusammenhang zwischen ontischer Erfahrung und ontologischer Erkenntnis. Darin erschöpft sich aber ihre Funktion für die Grundlegung der Metaphysik. Denn der Hinweis auf diesen Bedingungszusammenhang ist ja noch nicht die Lösung des Problems, sondern nur eine Angabe der Richtung, in der es, in grundsätzlicher Allgemeinheit verstanden, zunächst gesucht werden muß. Ob es da allein und überhaupt gefunden werden kann, d. h. ob die Idee einer Metaphysica specialis überhaupt in Anmessung an den Begriff der positiven (wissenschaftlichen) Erkenntnis entworfen werden darf, soll sich gerade erst entscheiden.
Der Entwurf der inneren Möglichkeit der Metaphysica specialis wird über die Frage nach der Möglichkeit der ontischen Erkenntnis zurückgeführt zur Frage nach der Möglichkeit dessen, was ontische Erkenntnis ermöglicht. Das ist aber das Problem des Wesens des vorgängigen Seinsverständnisses, d. h. der ontologischen Erkenntnis im weitesten Sinne. Das Problem der inneren Möglichkeit der Ontologie enthält jedoch die Frage nach der Möglichkeit der Metaphysica generalis. Der Versuch einer Grundlegung der Metaphysica specialis wird in sich zurückgedrängt auf die Frage nach dem Wesen der Metaphysica generalis.
§ 2. — Le point de départ de l’instauration du fondement dans la métaphysique traditionnelle.
La métaphysique comme connaissance pure et rationnelle de l’étant « en général » et de la totalité de ses régions capitales accomplit un « dépassement » de ce que l’expérience peut offrir de partiel et de particulier : dépassant le sensible, cette connaissance cherche à saisir l’étant suprasensible. « Sa méthode » n’a été cependant « jusqu’ici qu’un simple tâtonnement, et ce qu’il y a de plus fâcheux, un tâtonnement qui porte sur de simples concepts 7 ». Il manque à la métaphysique une preuve contraignante du savoir auquel elle prétend. Qu’est-ce qui donne à cette métaphysique la possibilité intrinsèque d’être ce qu’elle doit être?
Une instauration du fondement de la métaphysique, conçue comme délimitation de sa possibilité intrinsèque, doit avant tout viser le but final de cette science, c’est-à-dire une détermination de l’essence de la metaphysica specialis. Or, celle-ci est par excellence une connaissance de l’étant suprasensible. La question de la possibilité intrinsèque d’une telle connaissance se trouve toutefois rejetée vers la question plus générale de la possibilité intrinsèque de rendre manifeste l’étant comme tel. L’instauration du fondement se conçoit dès lors comme la mise en lumière de l’essence d’un comportement à l’égard de l’étant, comportement dans lequel ce dernier se manifeste en lui-même. C’est donc à partir de là que toute énonciation relative à l’étant devient susceptible d’être prouvée.
Mais qu’est-ce qui constitue la possibilité d’un tel comportement à l’égard de l’étant? A-t-on une « indication » de ce qui rend ce comportement possible ? En fait, nous trouvons celle-ci dans la méthode des sciences naturelles. Ces dernières furent pour les savants « une révélation lumineuse. Ils comprirent que la raison ne voit que ce qu’elle produit elle-même d’après ses propres plans et qu’elle doit prendre les devants avec les principes qui déterminent ses jugements, suivant des lois immuables, qu’elle doit aussi obliger la nature à répondre à ses questions et ne pas seulement se laisser conduire pour ainsi dire en laisse par elle 8 ». Le « plan préalablement projeté » d’une nature en général détermine, d’emblée, la constitution de l’être de l’étant, auquel toute recherche et toute question doivent pouvoir se rapporter. Ce projet préalable, relatif à l’être de l’étant, est inscrit dans les concepts et les principes des diverses sciences de la nature. Ce qui rend donc possible le rapport à l’étant (connaissance ontique) est la compréhension préalable de la constitution de l’être, la connaissance ontologique.
Les sciences mathématiques de la nature donnent une indication sur la connexion essentielle de conditions qu’il y a entre l’expérience ontique et la connaissance ontologique. En cela s’épuise pourtant leur rôle dans l’instauration du fondement de la métaphysique. Car cette référence à la connexion des conditions n’est pas encore une solution du problème, mais seulement une esquisse de la direction dans laquelle il faut chercher à poser la question, comprise selon toute sa généralité. Si cette recherche peut vraiment aboutir et si elle ne le peut que dans cette direction, c’est-à-dire si l’idée d’une metaphysica specialis en général peut être développée à la mesure du concept de la connaissance positive (scientifique), voilà ce qui se doit encore décider.
Le projet de la possibilité interne de la metaphysica specialis se trouve ainsi ramené, en passant par la question de la possibilité de la connaissance ontique, vers celle de la possibilité de ce qui rend possible cette connaissance ontique. Mais ceci est précisément le problème de l’essence de la compréhension préalable de l’être, c’est-à-dire celui de la connaissance ontologique au sens le plus large. Le problème de la possibilité interne de l’ontologie implique cependant la question de la possibilité de la metaphysica generalis. La tentative d’une instauration du fondement de la metaphysica specialis se concentre dans la question de l’essence de la metaphysica generalis.
§ 2. The Point of Departure for the Laying of the Foundation of Traditional Metaphysics
In metaphysics as the pure, rational knowledge of the essent “in general” and of the totality of its principal divisions there is accomplished a “passing beyond” that which experience can supply partially and in particular. In passing beyond the sensible, this mode of knowledge seeks to comprehend the supersensible. “Its method [however, has] hitherto been merely a random groping, and, what is worst of all, a groping among mere concepts.”6 Metaphysics lacks a binding proof of its alleged insights. What gives metaphysics the intrinsic possibility of being what it claims to be?
A laying of the foundation of metaphysics in the sense of a delimitation of its intrinsic possibility must, above all, keep the final purpose of metaphysics in view, i.e., the determination of the essence of metaphysica specialis. It is metaphysica specialis which in a pre-eminent sense is knowledge of the supersensible essent. This question of the intrinsic possibility of such knowledge, however, is thrown back upon the more general question of the intrinsic possibility of the manifestation [Offenbarmachen] of the essent as such. The laying of the foundation is now the elucidation of a comportment [Verhalten] with regard to the essent, a comportment in which the essent reveals itself in itself [sich dieses an ihm selbst zeigt] so that all statements relative to it become verifiable.
But what does the possibility of such comportment entail? Is there a “clue” as to what makes it possible? Yes, the method of the scientist: “a light broke upon all students of nature. They learned that reason has insight only into that which it produces after a plan of its own, and that it must not allow itself to be kept, as it were, in nature’s leading-strings, but must itself show the way with principles of judgment based upon fixed laws, constraining nature to give answer to questions of reason’s own determining.”7 The “previously projected” plan of nature in general determines in advance the constitution of the Being [Seinsverfassung] of the essent to which it must be possible to relate all modes of questioning. This precursory [vorgängige] projection relative to the Being of the essent is inscribed in the basic concepts and axioms of the natural sciences. Hence, what makes the relation to the essent (ontic knowledge) possible is the precursory comprehension of the constitution of the Being of the essent, namely, ontological knowledge.8
The mathematical natural sciences provide a clue to the essential connection of the conditions which hold between ontic and ontological knowledge and in this exhaust their function in the laying of the foundation of metaphysics. For this reference to the connection of the conditions is not yet a solution of the problem but only an indication of the direction in which the problem, understood in its fundamental generality, must first be sought. Whether it can be found only in this direction, or whether it can be found at all, i.e., whether the idea of metaphysica specialis can be developed in accordance with the concept of positive (scientific) knowledge—this is still to be decided.
The projection of the intrinsic possibility of metaphysica specialis has been led back beyond the question of the possibility of ontic knowledge to the question of that which makes this ontic knowledge possible. But this is precisely the problem of the essence of the precursory comprehension of Being, i.e., ontological knowledge in the broadest sense. The problem of the intrinsic possibility of ontology includes, moreover, the question of the possibility of metaphysica generalis. The attempt to provide a foundation for metaphysics is thus centered in the question of the essence of metaphysica generalis.