در اینجا در مقام جمع بندی بررسی هایم درباره کتاب هایدگر قرار دارم. و بر آنم تا بار دیگر بر نکته ای تأکید نمایم تا صراحتا در مقابل بدفهمی بایستم. من بار دیگر تأکید می کنم که هیچ چیز برای من در این بررسی ها بیگانه تر از بعضی از انواع جدل شخصی نبوده است. ارزش کتاب هایدگر به هیچ نحو نمی بایست انکار شود یا دست کم گرفته شود. همچون تمام نوشته های هایدگر، کتاب وی درباره کانت حامل نشان مشی فلسفی اصیل و اثر فلسفی حقیقی است. وی با داعی درونی حقیقی به سوی اثرش پیش می رود. او هیچ کجا در تفسیر کلمات و عبارات توقف نمی کند بلکه ما را در همه جا در کانون اصلی مسائل قرار می دهد و این مسائل را در نیروی حقیقی شان و منشأ اصیل شان فراچنگ می آورد. و انسان نمی تواند در ستایش کتاب هایدگر چیزی بهتر از این بگوید که این اثر خود را کاملا هم تراز با مسأله ای که برای ما می پردازد نشان می دهد. این کتاب بر تارک وظیفه ای که خود طرح می نماید قرار دارد. اما مدح و ذم شخص ارزیابی مثمر ثمر و کافی برای داوری یک کار فلسفی نیست. اینجا فقط خود موضوع باید سخن بگوید. و انسان نمی تواند نسبت به مؤلفی بهتر از این عدالت ورزد که طالب گوش دادن به صدای موضوع باشد. «سوبژکتیویته» ای [پرداختن به مولف] که ما را به چنین ابژکتیویته [گوش سپردن به صدای خود تالیف] بر نمی انگیزد و به آن ملتزم نمی سازد، “سوبژکتیویته” بد و نادرستی خواهد بود. دوست دارم که نکات پیش رو در چنین حال و هوایی ملاحظه و ارزیابی شوند. معتقدم که ما باید سپاس گزار هایدگر باشیم برای اینکه دوباره «رخداد» فلسفی حقیقیی که در بنیاد فلسفه کانت رخ می نماید را برای ما طرح نمود. ما باید سپاسگزار هایدگر باشیم برای اینکه می گذارد این فعالیت خودش را در تمام قوه و نیروی درونی اش آشکار سازد. اما به نظر من هایدگر تمام دامنه مسأله “ایده آلیسم استعلایی” را در بر نگرفته است. او فقط مرحله ای یقیناً مهم و ضروری از کل حرکت را برجسته کرده است و آن را در اهمیت اش روشن نموده است. هایدگر این حرکت را به عنوان یک کل مدنظر قرار نداده است و آن را در قانونمندی درونی اش آشکار نساخته است. برحسب کل دامنه تفکر کانت، آنچه هایدگر بر می گزیند و آنچه برای ما بسط می دهد نهایتاً فقط وجهی جزئی اند. از یک منظر من قصد ندارم با هایدگر مخالفت ورزم چرا که چنین محدودیت و تناهی ای شاید تقدیر هر نوع تفکر و تفسیر فلسفی در تاریخ فلسفه است و هیچ کدام از ما نمی تواند خود را فریب دهد که از حدود تقدیرش خارج گشته است. شاید “تأمل همواره نوشونده مبتنی بر محدودیت”، نه چنانچه هایدگر گمان می کند همان هسته اصلی متافیزیک، بلکه در همه جا به عنوان قاعده کلی فعالیت و تحقیق فلسفی همیشه گریزناپذیر و ضروری است. اینجا آنچه که مهم است “تقابل دو جانبه و مصالحه بین این نظرگاه ها” نیست: “تنها پرداختن به خود مسأله محدودیت می ماند، طوری که خود را در ماهیت اصلی اش آشکار کند، اگرچنانچه تحت ملازمت مداوم درک اصیل مسأله اصلی متافیزیک دسترس پذیر گردد؛ البته [ملازمت درک مساله متافیزیک برای پرداختن به ماهیت محدودیت] نمی تواند فقط به عنوان یک [ملازمت] ممکن فرض گردد [بلکه این همراهی ضرورت ذاتی است].” (هایدگر، ص. 227) در گفت و شنود من با هایدگر در داووس، تأکید کرده بودم که این سودا و آرزو را نمی پزم که “موضع” هایدگر را به آن خودم تبدیل نمایم. اما آنچه که می بایست در هر مباحثه فلسفی جست و جو گردد و قابل حصول باشد به معنایی این است که: ما بتوانیم دیدن تقابل ها را به درستی بیاموزیم و اینکه بکوشیم تا آنها را دقیقاً در این تقابل بفهمیم.
Here I am at the conclusion of my observations about Heidegger’s book. And I am concerned to emphasize a point once more in order expressly to guard against a misunderstanding. I emphasize once again that nothing has been more foreign to me in these observations than some kind of personal polemic. The value of Heidegger’s book should in no way be denied or diminished. Like all the writings of Heidegger, his book on Kant carries the stamp of a genuinely philosophical attitude and genuinely philosophical work. He proceeds to his work with true inner enthusiasm. He does not stop anywhere with the interpretation of words and sentences but places us everywhere in the vital center of the problems and grasps these problems in their real power and genuine originality. And one will be able to say nothing better in praise of Heidegger’s book than that it shows itself quite equal to the problem that it develops before us. It remains at the apex of the task it sets itself. But personal praise or blame are not useful and adequate measures for judging a philosophical accomplishment. Here only the subject itself should speak. And one cannot do justice to an author in a better way than to seek to hear only the voice of the subject. It would be a false and bad subjectivity that would not inspire us to such an objectivity and pledge us to it. In this spirit I should like to have the preceding remarks considered and judged. I believe that we have to thank Heidegger for again setting before us the true philosophical activity that takes place in Kant’s foundation of philosophy. We have to thank Heidegger for letting this activity manifest itself in its entire inner power and force. But he has not, it seems to me, encompassed the entire scope of the problem of transcendental idealism. He has only pointed up a-to be sure-important and essential phase of the entire movement and clarified it in its significance. He has not seen this movement as a whole and has not uncovered it in its inner lawfulness. Measured in terms of the entire scope of Kant’s thought, what Heidegger takes up and what he develops before us are ultimately only a partial aspect. On one point I do not intend to contradict Heidegger: that such a limitation and finitude are perhaps the fate of every kind of philosophical thought and interpretation in the history of philosophy and that none of us can delude himself that he has escaped his fate. The ever-renewed reflection upon finitude is perhaps not, as Heidegger thinks, the core of metaphysics. But it is in any case inescapable and necessary as a maxim of philosophical activity. Here what is important is not the mutual interplay and the mediating compromise of standpoints: “There remains rather only the working out of the problem of finitude as such that reveals itself in its essence only when it is made accessible through a start that is guided constantly by the originally comprehended basic question of metaphysics. And this start can never be claimed as the only possible one.” (Heidegger, p. 227) In my conversations with Heidegger in Davos, I have already emphasized that I do not nurture the wish and hope of converting him to my standpoint. But what should be sought in every philosophical discussion and what must be attainable in some sense is this: that we can learn to see the oppositions correctly and that we attempt to understand them just in this opposition.
Ich stehe damit am Schluß meiner Betrachtungen über Heideggers Buch — und es liegt mir daran, hier noch einmal einen Punkt hervorzuheben und ein Mißverständnis ausdrücklich abzuwehren. Ich betone nochmals, daß mir in diesen Betrachtungen nichts ferner gelegen hat als irgend eine Art persönlicher Polemik. Der Wert von Heideggers Buch sollte in keiner Weise geleugnet oder gemindert werden. Wie alle Arbeiten Heideggers trägt auch sein Kant-Buch den Stempel echtphilosophischer Gesinnung und echt-philosophischer Gedankenarbeit. Es geht mit wahrer innerer Leidenschaft an seine Aufgabe heran; es bleibt nirgends bei der Auslegung von Worten und Sätzen stehen, sondern versetzt uns überall in die lebendige Mitte der Probleme selbst und erfaßt diese Probleme in ihrer wirklichen Gewalt und ihrer eigentlichen Urwüchsigkeit. Undman wird zum Lobe von Heideggers Buchnichts Besseres sagen können, als daß es sich der Problematik, die es vor uns entfaltet, durchweg gewachsen zeigt; daß es sich stets auf der Höhe seiner Aufgabe hält. Aber persönliches Lob oder persönlicher Tadel sind keine brauchbaren und keine adäquaten Maßstäbe zur Beurteilung einer philosophischen Leistung. Hier soll nur die Sache sprechen — und man kann einem Autor nicht besser gerecht werden als dadurch, daß man lediglich ihre Stimme zu hören sucht. Es wäre eine falsche und schlechte „Subjektivität”, die uns nicht zu solcher Art von Objektivität anregte und uns auf sie verpflichtete. In diesem Sinne möchte ich die vorstehenden Bemerkungen betrachtet und beurteilt wissen; Ich glaube, daß wir es Heidegger zu danken haben, daß er uns das wahrhafte philosophische »Geschehen«, das sich in Kants Grundlegung der Philosophie vollzieht, wieder einmal klar vor Augen stellt, und daß er dieses Geschehen in seiner ganzen inneren Kraft und Wucht hat sichtbar werden lassen. Aber er hat, wie mir scheint, nicht den gesamten Kreis der Problematik des „transzendentalen Idealismus” durchmessen. Er hat nur eine, freilich wichtige und wesentliche, Phase der Gesamtbewegung aufgezeigt und in ihrer Bedeutung klar gestellt, nicht aber diese Bewegung als Ganzes gesehen und in ihrer inneren Gesetzlichkeit enthüllt. Am Gesamtumfang von Kants Gedankenwelt gemessen bleibt das, was Heidegger aufnimmt und was er vor uns entfaltet, zuletzt dennoch nur ein Teilaspekt. In dem einen freilich gedenke ich Heidegger nicht zu widersprechen: daß solche Art von Beschränkung und von Endlichkeit vielleicht das Schicksal jeglicher Art von philosophischem Denken und von philosophiegeschichtlicher Interpretation ist, und daß keiner von uns sich vermessen darf, diesem Schicksal entronnen zu sein* Die „je erneute Besinnung auf die Endlichkeit” ist vielleicht nicht, wie Heidegger meint, der eigentliche Kern der Metaphysik: aber sie ist in jedem Falle unumgänglich und notwendig als Maxime der philosophischen Arbeit und der philosophischen Forschung. Hier kommt es nicht auf „ein gegenseitiges Ausspielen und vermittelndes Ausgleichen von Standpunkten” an: „es bleibt vielmehr nur die Ausarbeitung der Problematik der Endlichkeit als solcher, die sich ihrem eigensten Wesen nach nur offenbart, wenn sie durch einen unentwegt von der ursprünglich begriffenen Grundfrage der Metaphysik geleiteten Einsatz zugänglich gemacht wird, der freilich nie als der einzig mögliche beansprucht werden kann.” (Heidegger S. 227) Ich habe schon in meinen Gesprächen mit Heidegger in Davos betont, daß ich nicht den Wunsch und die Hoffnung hege, ihn zu meinem „Standpunkt” zu bekehren und ihn auf ihn herüberzuziehen. Aber was inallerphilosophischen Auseinandersetzung erstrebt werden sollte und was in irgendeinem Sinne erreichbar sein muß, ist dies, daß auch die Gegensätze sich richtig sehen lernen und daß sie sich in eben dieser Gegensätzlichkeit selbst zu verstehen suchen.